Po pitanju ekoloških uslova, morfoloskih i fizioloških svojstava Ljeska je povoljna za plantažno gajenje. Ona se plantažno gaji sa ciljem produkcije ploda koji se naziva lješnik. Lješnik ima hranljiva svojstva i u raznim oblicima se pretežno koristi u konditorskoj industriji.
Životni vijek ljeske je od 70-100 godina. Plod donosi od 50-70 godina. Ljeska počinje da rađa u 3 -4 godini. Period pune rodnosti počinje sa 7-8 godina a period pune rodnosti traje 30-50 godina. U punom rodu jedno stablo daje od 5-12 kg. Od ploda oko 50% otpada na ljusku. Opali lješnik može ostati na suvoj zemlji 2 dana do 2 nedelje. Najveći svjetski proizvođači su: Turska, Italija, Španija, Grčka, USA i dr. Italija je vodeći proizvođač lješnika u Evropi i njihov način uzgoja je primjer svim svjetskim proizvođačima.
Zemljište
U divljem stanju se nalazi na krečnom i silikatnom zemljištu. Zemljište za lješnik mora biti takvo da omogućuje ravnomjerno razvijenje korjenove mreže kako lateralno, tako i po dubini. Iako nije veliki probirač zemljišta za ljesku su najpogodnija rastresitita, propustljiva i plodna zemljišta. Trebalo bi nastojati da se prilikom izbora zemljišta za gajenje lješnika izaberu ona koja traže najmanje ulaganja za dovođenje u odgovarajuće uslove. Zemljište za lješnik bi trebalo da sadrži: 15-20% gline; 20-30% sitnog pjeska; 15-20% koloida; 30-50% krupnog pjeska. Dobro usjpeva na plodnom humusnom zemljištu. Prema reakciji zemljišta (pH vrijednosti) lješnik je tolerantan, jer dobro uspjeva na zemljištu pri vrijednosti pH od 5 do 8. Zemljišta sa visokim nivoom podzemne vode, kao i ona na kojima se veoma dugo zadržava površinska voda nisu pogodna za gajenje ljeske.
Klima
Ljeska je otpornija na niske temperature od većine voćnih vrsta. Osnovni razlog za to je zato što se oplodnja vrši u zatvorenom „ženskom“ pupoljku. Povoljni regioni za uzgoj Ljeske su oni gde je srednja godišnja temperatura vazduha iznad 9,3 °C i godišnje količine padavina 700-800 mm, odnosno oko 70 mm mjesečno. U fazi intenzivnog porasta plodova i letorasta najpotrebnija je voda, a to su meseci maj i jun. Vrlo je značajno da su padavine pravilno raspoređene po mjesecima. Nedostatak vode se manifestuje višestruko nepovoljno: plodovi otpadaju, nedovoljno se formira jezgro, kvalitet plodova se smanjuje, krupnoća nije karakteristična, a i jezgra su lošijeg kvaliteta. Sve sorte su nejednako otporne na nedostatak vode. Osetljivije su sorte na lakom, pjeskovitom zemljištu, kao i na plitkim zemljištima.
Ljeska je heliofit. Osvetljenost može da se reguliše brojem stabala po hektaru. Sadnja se vrši na trougao. Pri manjoj količini svjetlosti, kruna se izdužuje i raste na gore.
Fiziologija
Ljeska se oprašuje anemofilno – putem vjetra. Oprašivanje se dešava nekoliko mjeseci pre oplodnje. Do oprašivanja dolazi u februaru mjesecu, a oplodnje u maju. Muški cvjetovi su grupisani u rese. Sorte koje rano resaju su: Tonda Gentile delle Launghe, Tonda di Giffoni. Sorte koje kasno resaju su: Halški džin, Lambert crvenolisni, Purpurea maxima. Od momenta oprašivanja do zapažanja kupule, protekne 14 – 72 dana. U maju, po oplodnji, nastaje zametanje ploda. Krajem juna plodovi ljeske dostižu značajnu veličinu, a tokom jula su vrlo veliki. Jezgra raste i ispunjava ljusku, naročito u toku avgusta. Zrenje i sakupljanje lješnika se obavlja u toku avgusta i početkom septembra.
Za dobar rod ljeske, potrebno je da se izvrši oplodnja 4/5 ili više ženskih cvjetova. Neoplođeni cvjetovi daće šture plodove, koji najčešće opadaju prije zrenja. Ljeska je autosterilna tj. biljke koje pripadaju istoj sorti ne mogu same sebe da oprašuju, već ih oprašuju biljke koje pripadaju različitoj sorti iste vrste. Kao posljedica autosterilnosti, smatra se da ne može biti značajnog roda pri samooplodnji ljeske.
Odabir sorti
Prilikom izbora sorti mora se voditi računa o nizu činilaca. Potrebno je poznavanje biološke prirode sorti i njihovog ponašanje u vezi sa uslovima sredine. Veliki značaj ima i tržište, odnosno namjena proizvodnje. S tim u vezi razlikuju se sorte sa plodovima prikladnim za različite namjene: za stonu upotrebu, za industriju (kremove) i kombinovanu namjenu. Pri izboru sorti treba obratiti pažnju na uticaj i drugih osobina: period ranog stupanja na rod, obilno i redovno rađanje, kvalitet plodova, oslobađanje iz omotača, otpornost prema bolestima, štetočinama, suši i sl. Faza cvjetanja je značajno obeležje, cjenjenije su sorte koje kasnije cvjetaju.
I plodovi se više cijene ako su ujednačeniji po obliku i ispunjeni jezgrom. Za industriju čokolade, kremova i dr. plodovi bi trebalo da budu sitniji do srednje krupni, okrugli ili ovalnog oblika, tanke ljuske i sa visokim randmanom jezgra (odnos između mase jezgra i mase cijelog ploda sa ljuskom, u procentima). Jezgro bi trebalo da je pravilno i da se sjemenjača lako odvaja prilikom prženja. Plodovi za potrošnju kao stono voće bi trebalo da su što krupniji, atraktivnog izgleda i oblika.
Dakle, pri izboru sorti bi trebalo imati na umu da su najznačajnija svojstva: rodnost, bujnost, oblik ploda, randman jezgra, odvajanje kupule, veličina ploda i otpornost na negativne temperature.
Neke od sorti koje su zastupljene kod nas su:
Tonda Gentlle delle Langhe
Italijanska sorta postala odabiranjem iz prirodne populacije ljeske u oblasti Pijemonta, gdje se najviše gaji. Najbolje uspjeva u predjelima sličnim onim iz kojih vodi porjeklo, a to su blago zatalasana podbrda. Ne podnosi vlažna i maglovita podneblja. Sazrijeva rano u drugoj polovini avgusta. Žbun je srednje bujnosti. Rese se otvaraju od sredine decembra do sredine januara, ženski cvjetovi tokom januara. Samobesplodna je sorta i potrebni su oprašivači. Dobri su: Tonda gentile Romana, Mortadella. Nocchione, Negret, Cosford. Otporna je prema zimskim mrazevima. Vrlo rodna sorta. Plod je srednje krupan (2,5 gr), loptastog do loptasto-spljoštenog oblika. Plodovi lako ispadaju iz omotača, imaju tanku ljusku dosta tvrdu. Randman je od 46 do 48%. Jezgro je sitno (1,2 gr) loptasto, boje slonove kosti, čvrsto, aromatično, vrlo kvalitetno, pa je veoma traženo u konditorskoj industriji. Ovo je privredno najznačajnija sorta ljeske kod nas.
Tonda Gentile Romana
Sorta je italijanskog porijekla. Najviše se gaji u srednjoj Italiji. Sazrijeva srednje rano, u prvoj polovini septembra. Žbun je srednje bujnosti. Cvjeta od sredine januara do sredine februara i homogena je sorta. Samobesplodna je. Dobri oprašivači su: Tonda Gentile Langhe, Mortadella. Nocchione, Tonda di Giffoni. Dobro se prilagođava različitim uslovima sredine. Otporna je na pozne prolećne mrazeve. Plod je srednje krupnoće (2,7 gr) okruglog oblika tamno braon boje i lako ispada iz omotača.
Randman je od 44 do 46%. Jezgro je sitno (1,2 gr), okruglo, čvrsto kvalitetno i dobrih organoleptičkih svojstava. Pogodan za konditorsku industriju. Spada u grupu privredno značajnih sorti.
Randman je od 44 do 46%. Jezgro je sitno (1,2 gr), okruglo, čvrsto kvalitetno i dobrih organoleptičkih svojstava. Pogodan za konditorsku industriju. Spada u grupu privredno značajnih sorti.
Rimski
Sorta je italijanskog porijekla. Sazrjeva srednje kasno, sredinom septembra. Žbun je srednje bujan. Stvara mnogo izdanaka. Protogonična je i autoinkopatabilna sorta. Cveta srednje kasno. Cosfird dobro oprašuje sortu Rimski, a ona je odličan oprašivač za sortu Istarski dugi. Rimski je relativno otporan prema mrazevima. Rađa dobro. Plod je krupan (3 gr), kolašast. Plodovi ispadaju iz ovojnice. Ljuska je svetlo smeđa, dosta debela, ali se lako odvaja od jezgra. Randman jezgra je 44 do 45%. Jezgra su sitna do srednje krupna (1,35gr), slatka, ali nije aromatično. Prženjem se odvaja od pokožice. Rimski pripada grupi pratećih sorti.
Istarski dugi
Sorta postala odabiranjem iz prirodne populacije ljeske sa područja Istre. Sazrijeva srednje rano, u prvoj polovini septembra. Žbun je srednje bujan do bujan i razgranat. Protandrična je i samobesplodna. Dobro je oprašuje: Rimski, Halski džin i Ludolf. Relativno je otporna prema mrazevima.
Plod je srednje krupan do krupan (2,8 gr), izduženog oblika. Omotač (kapsula) je duži od ploda, pa plod ne ispada iz njega i nije pogodan za mehanizovanu berbu. Randman jezgra je oko 43%. Sitno je oko 1,2 gr žućkasto bijelo, aromatično ukusna. Prženjem se veoma lako odvaja od pokožice. Koristi se za stonu upotrebu i u konditorskoj industriji. Pripada privredno značajnim sortama.
Plod je srednje krupan do krupan (2,8 gr), izduženog oblika. Omotač (kapsula) je duži od ploda, pa plod ne ispada iz njega i nije pogodan za mehanizovanu berbu. Randman jezgra je oko 43%. Sitno je oko 1,2 gr žućkasto bijelo, aromatično ukusna. Prženjem se veoma lako odvaja od pokožice. Koristi se za stonu upotrebu i u konditorskoj industriji. Pripada privredno značajnim sortama.
Kosford
Ovo je sorta iz Engleske, koja nije jako bujna. Može da dostigne od 5 do 6 metara visine, a toliko i u obimu.
List je srednje veličine, često čak i sitan, obrnuto jajastog oblika. Plodovi su od 2 do 4 zajedno u grozdu. Dobri oprašivači su Halski džin i Crveni Lambert, dok Kosford dobro oprašuje sortu Rimski.
Omotač je u nivou ploda ili duži, a plod je duguljast sa prosečnim dimenzijama 24 x 17 x 15 mm. Sazrijeva kasno, početkom septembra.
List je srednje veličine, često čak i sitan, obrnuto jajastog oblika. Plodovi su od 2 do 4 zajedno u grozdu. Dobri oprašivači su Halski džin i Crveni Lambert, dok Kosford dobro oprašuje sortu Rimski.
Omotač je u nivou ploda ili duži, a plod je duguljast sa prosečnim dimenzijama 24 x 17 x 15 mm. Sazrijeva kasno, početkom septembra.
Crveni Lambert
To je sorta iz grupe Lambertovih sorti. Stablo je srednje bujno, sa crvenim lišćem i čak djeluje dekorativno.
U grozdu ima od 1 do 7 plodova. Omotač je duži od ploda. Plod je sitan, oko 1.30 grama, dimenzija 23 x 12 x 14 mm. Ljuska je srednje tvrda, lepog izgleda i sa prugama. Dobar je kao oprašivač.
U grozdu ima od 1 do 7 plodova. Omotač je duži od ploda. Plod je sitan, oko 1.30 grama, dimenzija 23 x 12 x 14 mm. Ljuska je srednje tvrda, lepog izgleda i sa prugama. Dobar je kao oprašivač.
Halski džin
Ovo drvo lješnika može da bude visoko i do 6 m i otporno je na zimske temperature. Ima ovalne listove od 10 do 12 cm dužine i od 7 do 8 cm širine.
Plodovi su od 2 do 4 zajedno u grozdu. Ima puno resa, a plod konusno okrugao - u osnovi četvrtast, dužine od 2 do 2.5 cm i širine 2.25 cm. Masa ploda iznosi 3.5 grama u prosjeku.
Omotač je svjetlosmeđ i sa tamnijim prstenovima. Jezgro je ukusno i potpuno ispunjava ljusku. Sazrijeva početkom septembra. Prilagođen je kontinentalnoj klimi, te je zato poznat kao sorta sa vrlo dobrom rodnošću i smatra se najboljom sortom za masovnu proizvodnju. Veoma je cijenjena sorta u Njemačkoj.
Plodovi su od 2 do 4 zajedno u grozdu. Ima puno resa, a plod konusno okrugao - u osnovi četvrtast, dužine od 2 do 2.5 cm i širine 2.25 cm. Masa ploda iznosi 3.5 grama u prosjeku.
Omotač je svjetlosmeđ i sa tamnijim prstenovima. Jezgro je ukusno i potpuno ispunjava ljusku. Sazrijeva početkom septembra. Prilagođen je kontinentalnoj klimi, te je zato poznat kao sorta sa vrlo dobrom rodnošću i smatra se najboljom sortom za masovnu proizvodnju. Veoma je cijenjena sorta u Njemačkoj.
Ludolf
Stablo je srednje bujno do bujno. Cvjeta srednje rano, a sazrijeva prilično kasno.
Samooplodna je sorta, ali ipak bolje rađa ako joj se obezbijedi oprašivač. Plod je krupan i okruglasto - trbušastog oblika, težine od 2.9 do 3.2 grama.
Jezgro je prosječne veličine oko 1.5 grama. Omotač ploda je iste dužine kao i plod. Vrh omotača je malo izreckan i prilikom zrenja se otvara, te plodovi sami ispadaju. Redovno i obilno rađa i odlična je sorta za stonu potrošnju. Jedna je od najcenjenijih sorti u Nemačkoj i Češkoj.
Samooplodna je sorta, ali ipak bolje rađa ako joj se obezbijedi oprašivač. Plod je krupan i okruglasto - trbušastog oblika, težine od 2.9 do 3.2 grama.
Jezgro je prosječne veličine oko 1.5 grama. Omotač ploda je iste dužine kao i plod. Vrh omotača je malo izreckan i prilikom zrenja se otvara, te plodovi sami ispadaju. Redovno i obilno rađa i odlična je sorta za stonu potrošnju. Jedna je od najcenjenijih sorti u Nemačkoj i Češkoj.
Vrste zasada
Poslednjih godina se sve više kalemi na sejance mečje ljeske, i ukoliko se vrši kalemljenje, onda se to radi samo na mečju ljesku koja ne stvara izdanke. Kalem grančice se uzimaju u periodu mirovanja i čuvaju u hladnoj komori, na temperaturi od 2-3 ºC i relativnoj vlazi od 95%, do momenta kalemljenja. Kaleme se dvogodišnje podloge jer nakon godinu dana ne dostignu debljinu za kalemljenje. Kalemi se u aprilu, pred početak vegetacije, engleskim spajanjem. Na podlozi se pravi kosi rez oko 3 cm dužine kao i na kalem grančici ali na suprotnoj strani od pupoljka. Kalemi se engleskim spajanjem jer se tako lakše vezuje, nego kad se kalemi prostim spajanjem. Vezuje se PVC trakama, a vrh kalem grančice premaže se kalem voskom. Kad se mladar iz kalem grančice razvije 15-20 cm skida se traka da se ne bi usjekla u kalem grančicu i podlogu. Posle kalemljenja 2-3 puta godišnje, sa podloge uklanjaju se izbojci i vrše redovne mjere njege, okopavanja, navodnjavanja i zaštite od bolesti i insekata. U jesen sadnice se vade plugom za vađenje sadnica, klasiraju i odmah trape ili sade, jer je korjen mečje ljeske osjetljiviji na mraz i isušivanje od korjena većine drugih voćnih vrsta.
Ljesku je moguće gajiti u vidu žbunova, stablašaca na svom korenovom sistemu i stablašaca kalemljenih na mečiju ljesku. Da bi postigli uspješno oprašivanje, neophodno je da bude dovoljno i pravilno raspoređenih dobrih oprašivača. Nekalemljena ljeska gajena u vidu žbuna se uglavnom navodnjava sistemom kap po kap, a ljeska gajena u vidu stablašaca primjenom mikrorasprskivača.
Za teren na kome podižemo plantažu ljeske treba izbjegavati mrazišta - zatvorene doline. Najpogodniji teren je sa blagim nagibom i sa preko 800 mm padavina godišnje.
Ljesku je moguće gajiti u vidu žbunova, stablašaca na svom korenovom sistemu i stablašaca kalemljenih na mečiju ljesku. Da bi postigli uspješno oprašivanje, neophodno je da bude dovoljno i pravilno raspoređenih dobrih oprašivača. Nekalemljena ljeska gajena u vidu žbuna se uglavnom navodnjava sistemom kap po kap, a ljeska gajena u vidu stablašaca primjenom mikrorasprskivača.
Za teren na kome podižemo plantažu ljeske treba izbjegavati mrazišta - zatvorene doline. Najpogodniji teren je sa blagim nagibom i sa preko 800 mm padavina godišnje.
Priprema zemljišta
Zemljište za jesenju sadnju bi trebalo pripremiti najkasnije do kraja septembra. Najpre se pristupa krčenju drvenastih biljaka, vađenje žila i ostalih drvnih ostataka. Potrebno je poravnati mikrodepresije ili ako su u pitanju veće depresije postaviti drenažu, jer ljeska ne podnosi stajaću vodu. Posle krčenja i ravnanja rastura se organsko - mineralno đubrivo. Rigolovanje cele površine mođe se izvesti na klasičan način uz primenu teških traktora i plugova rigolera. U novije vreme se preporučuje priprema zemljišta podrivanjem podrivačima, dubina 60 – 70 cm. Najbolje su se pokazali podrivači vibratori, odnosno podrivači sa vibrirajućim radnim telom. Ovakva priprema zemljišta ima neke prednosti, jer se zemljište ne prevrće, a rastresa se na cijeloj željenoj dubini. Na ovaj način se povećava zapremina zemljišta, to doprinosi poboljšanju vodnog i vazdušnog režima zemljišta, kao i opšte poroznosti. Razmaci između prohoda podrivača su kolika je i dubina podrivanja. Na strmom zemljištu se moraju izgraditi terase. Nedostatak humusa se nadoknađuje stajnjakom. Poslije oranja površina se poravna tanjiračom, valjkom i rotofrezom.
Sadnja
Na jednom hektaru se zasadi od 500 do 800 sadnica. Pre sadnje se kopaju jame, koje su okrugle, duboke i široke 40 cm. Za tu svrhu se mogu koristiti burgije sa sopstvenim pogonom ili priključene na traktor. Pošto ljeska vrlo rano počinje da vegetira, ona praktično ima kratak period mirovanja, a to znači da je neuporedivo bolje da se sadnja obavi u jesen, i to rano, nego u proljeće, a ako se ipak sadi na proljeće, to mora da se uradi u prvoj dekadi marta. Nikako ne bi trebalo da se sadnice sade dublje nego što su bile u rastilu. Preduboko zasađena sadnica gotovo 2-3 godine ne raste, to znači da i kasnije prorodi od ostalih. Pre sadnje žile skratiti na 20-25 cm, najbolje odmah po vađenju u rasadniku. Kada se sadnica stavi u jamu, zatrpa se zemljom. Zemlja se sabija, a zatim se preko sabijene zemlje nagrne sitna nenagažena (nesabijena) zemlja. U jame se obavezno ubacuje insekticid.
Ukoliko zemlja nije dovoljno vlažna, vrši se zalivanje. Potrebno je svaku sadnicu zaliti sa 10 L vode. Zalivanje se obavlja posle sabijanja a pre nagrtanja. Završno nagrtanje se obavlja tek kada zemljište dobro upije vodu. Radi zaštite od oštećivanja zasada od strane divljači, pogotovo srndaća i zečeva, potrebno je ograditi zasad.
Sadnja se vrši u redove, na trougao. Razmak između redova i sadnica u istom redu je isti i iznosi 4,5 metra.
Ukoliko se ljeska gaji kao žbun, rastojanje između redova iznosi 5 metara, a u redu je rastojanje između pojedinačnih žbunova 2 metra. Ukupno po jednom hektaru bude oko 800 žbunova.
Obično se pored osnovne sorte uzimaju još dva oprašivača. Zbog razlika u vremenu zrenja, oni se posebno beru. Najčešće im je kvalitet ploda slabiji u odnosu na osnovnu sortu. Opršivači trebaju da čine oko 10% zasada.
Ukoliko zemlja nije dovoljno vlažna, vrši se zalivanje. Potrebno je svaku sadnicu zaliti sa 10 L vode. Zalivanje se obavlja posle sabijanja a pre nagrtanja. Završno nagrtanje se obavlja tek kada zemljište dobro upije vodu. Radi zaštite od oštećivanja zasada od strane divljači, pogotovo srndaća i zečeva, potrebno je ograditi zasad.
Sadnja se vrši u redove, na trougao. Razmak između redova i sadnica u istom redu je isti i iznosi 4,5 metra.
Ukoliko se ljeska gaji kao žbun, rastojanje između redova iznosi 5 metara, a u redu je rastojanje između pojedinačnih žbunova 2 metra. Ukupno po jednom hektaru bude oko 800 žbunova.
Obično se pored osnovne sorte uzimaju još dva oprašivača. Zbog razlika u vremenu zrenja, oni se posebno beru. Najčešće im je kvalitet ploda slabiji u odnosu na osnovnu sortu. Opršivači trebaju da čine oko 10% zasada.
Održavanje zemljišta
Održavanje zemljišta u zasadima ljeske je obavezna agrotehnička mjera, da bi se spriječio razvoj korovskih biljaka i da bi se ujedno poboljšala aeracija i održala potrebna vlažnost zemljišta. Zemljište u zasadu se održava na više načina: u vidu jalovog ugara (redovna obrada zemljišta između redova), ledine, malča, tretira se herbicidima, gaje se podkulture, npr. bundeva. U praksi se najčešće sreće kombinacija jalovog ugara sa tretiranjem herbicidima na površini oko biljaka.
U područjima sa dovoljnom količinom padavina obrađuje se samo jedan uski pojas u redu uz kombinaciju sa herbicidima, dok se zemljište između redova najčešće održava u vidu ledine. U Španiji i Italiji uobičajeno je kombinovanje herbicida i obrade zemljišta, pošto se na taj način olakšava inkorporacija organskih i mineralnih materija u zemljište. U zasadima podignutim na strmim terenima zemljište se održava u vidu ledine da bi se na taj način spriječilo negativno dejstvo erozije.
U borbi protiv korova se sve više koriste prikladni herbicidi. Preporučuju se herbicidi za plantaže podignute na sopstvenom korenu, gde se javlja veliki broj izdanaka. Primjenom herbicida uništava se i znatan broj izdanaka koji suvišno iscrpljuju matično stablo. U plantaži gde se obavlja mehanizovana berba ne preporučuje se držanje zemljišta u stanju ledine, jer bi to otežalo sakupljanje plodova. To znači da se zemljište u intenzivnoj proizvodnji održava u vidu jalovog ugara.
U slučaju da je plantaža na siromašnom zemljištu i da je potrebno bilans organskih materija izravnati gajenjem biljaka za zelenišno đubrenje, tada se međuredni prostor koristi za gajenje stočnog graška, grahorice, raži, djeteline ili koje druge biljke koja daje dovoljno zelene mase. U jesen se najčešće seju: grašak, maljava grahorica ili panonska grahorica u kombinaciji sa raži. U proljeće se masa zaore. U redu se zemljište prska herbicidima radi uništavanja korova i izdanaka. Od herbicida su dobri za uništavanje izdanaka: Praquat, (2 – 4 dihlorfenoksisirćetna kiselina), Gramokson u količini od 4 kg/ha površine koju bi trebalo tretirati. Tretiranje herbicidima se vrši tri puta u toku godine. U martu, u toku vegetacije, i na jesen pre sadnje.
U područjima sa dovoljnom količinom padavina obrađuje se samo jedan uski pojas u redu uz kombinaciju sa herbicidima, dok se zemljište između redova najčešće održava u vidu ledine. U Španiji i Italiji uobičajeno je kombinovanje herbicida i obrade zemljišta, pošto se na taj način olakšava inkorporacija organskih i mineralnih materija u zemljište. U zasadima podignutim na strmim terenima zemljište se održava u vidu ledine da bi se na taj način spriječilo negativno dejstvo erozije.
U borbi protiv korova se sve više koriste prikladni herbicidi. Preporučuju se herbicidi za plantaže podignute na sopstvenom korenu, gde se javlja veliki broj izdanaka. Primjenom herbicida uništava se i znatan broj izdanaka koji suvišno iscrpljuju matično stablo. U plantaži gde se obavlja mehanizovana berba ne preporučuje se držanje zemljišta u stanju ledine, jer bi to otežalo sakupljanje plodova. To znači da se zemljište u intenzivnoj proizvodnji održava u vidu jalovog ugara.
U slučaju da je plantaža na siromašnom zemljištu i da je potrebno bilans organskih materija izravnati gajenjem biljaka za zelenišno đubrenje, tada se međuredni prostor koristi za gajenje stočnog graška, grahorice, raži, djeteline ili koje druge biljke koja daje dovoljno zelene mase. U jesen se najčešće seju: grašak, maljava grahorica ili panonska grahorica u kombinaciji sa raži. U proljeće se masa zaore. U redu se zemljište prska herbicidima radi uništavanja korova i izdanaka. Od herbicida su dobri za uništavanje izdanaka: Praquat, (2 – 4 dihlorfenoksisirćetna kiselina), Gramokson u količini od 4 kg/ha površine koju bi trebalo tretirati. Tretiranje herbicidima se vrši tri puta u toku godine. U martu, u toku vegetacije, i na jesen pre sadnje.
Đubrenje
Đubrenjem se nastoji da se količine hranljivih materija održavaju u optimumu za stablašca. Od organskih đubriva najviše se koriste stajnjak i osoka, rjeđe zelenišno đubrivo. Stajnjak se unosi svake 3 ili 4 godine, rastura se kasno u jesen i odmah zaorava. Za normalan razvoj i rodnost ljeske, na umereno plodnom zemljištu potrebno je po 1 ha svake godine unositi oko 120 kg N, 30 kg P2O5 i oko 100 kg K2O. Đubriti na osnovu hemijske analize zemljišta i na osnovu rezultata folijarne analize (u septembru mjesecu).
Ustanovljeno je da se na korjenu razvija mikoriza koja doprinosi opštem porastu i rodnosti lješnika, pa i njegovom zdravstvenom stanju. Mikorizu podstiče umjereno vlažno zemljište sa dovoljno organskih i mineralnih materija. Korjen lješnika fiksira slobodan azot iz atmosfere poput leguminoza.
Ustanovljeno je da se na korjenu razvija mikoriza koja doprinosi opštem porastu i rodnosti lješnika, pa i njegovom zdravstvenom stanju. Mikorizu podstiče umjereno vlažno zemljište sa dovoljno organskih i mineralnih materija. Korjen lješnika fiksira slobodan azot iz atmosfere poput leguminoza.
Navodnjavanje
Navodnjavanje predstavlja značajnu mjeru u poboljšanju opšteg porasta i razvijenosti, a samim tim i povećanja prinosa. Navodnjavanje se danas mnogo više primjenjuje nego ranije, jer se shvatilo koliki doprinos ono ima u razvoju lješnika. Posebno je važno da se vodom interveniše dok su stabla mlada, odmah po sađenju, da sadnice u početku ne zakržljaju. Čim se osjeti nedostatak vlage u zemljištu, trebalo bi primjeniti navodnjavanje. Najrentabilnije je da se voćke zalivaju prve godine posle sadnje. U ostvarivanju stabilnih prinosa voda je značajan činilac. Navodnjavanje u sušnim uslovima je redovna mjera od maja do kraja avgusta. Prosečno se ravnomjerno raspodjeli na ove mesece 950 do 1000 mm. Zbog lakšeg prikupljanja plodova izbjegava se navodnjavanje iz brazda.
Preporučljivo je intenzivirati navodnjavanje u periodu porasta vegetativne mase i plodova, kao i u periodu posle lignifikacije ljuske kada se jezgro formira, jer su to kritični periodi za vodom. U vreme najveće potrošnje vode, od cvjetanja do završetka intenzivnog porasta plodova, vlažnost zemljišta održavati u granici od 70 – 80% poljskog vodnog kapaciteta, a pre i posle od 60 – 70%.
Preporučljivo je intenzivirati navodnjavanje u periodu porasta vegetativne mase i plodova, kao i u periodu posle lignifikacije ljuske kada se jezgro formira, jer su to kritični periodi za vodom. U vreme najveće potrošnje vode, od cvjetanja do završetka intenzivnog porasta plodova, vlažnost zemljišta održavati u granici od 70 – 80% poljskog vodnog kapaciteta, a pre i posle od 60 – 70%.
Rezidba
Rezidbom se neposredno utiče na oblik i produktivnost. Ovom pomotehničkom mjerom se vrlo mnogo doprinosi početku rodnosti, visini prinosa, kvalitetu plodova, ujednačenoj i redovnoj rodnosti, vitalnosti i dugovječnosti voćaka.
Niski prinosi i ne redovna rodnost ljeske uzrokovani su u velikoj mjeri neredovnom i nepravilno izvedenom rezidbom. Utvrđeno je da postoji zona duž grančica izmedu 15 i 40 cm na kojoj se sreće najveći broj glomerula, pa treba težiti da se dobiju toliki prirasti, a ne duži jer će izazvati suprotne efekte. Dužina grančica od 5 do 10 cm je nepovoljna za formiranje glomerula pa treba nastojati da se njihov broj svede na što manju mjeru. Takvi prirasti se formiraju ukoliko se ne primjenjuje rezidba.
Ljeska koja spontano raste formira izuzetno gust žbun. Izdanci i izbojci koji se neprestano javljaju postaju duge grane koje su gusto isprepletane. Prekobrojne grane imaju tendenciju pretjeranog izduživanja bez diferencijacije cvetnih pupoljaka i u donjem delu žbuna postaju smetnja za obradu zemljišta i berbu plodova. Kod ljeske kao izrazitog heliofita treba formirati oblik krune koji je najpribližniji prirodnom obliku uz usklađivanje rezidbe sa biološkim zakonitostima, kako bi one došle do punog izražaja.
Rezidbom se reguliše ukupna lisna površina i usklađuje sa ostalim neophodnim uslovima za efikasnu fotosintezu. Preteranom rezidbom smanjujemo ukupnu lisnu površinu, a time i mogućnost za veće korišćenje sunčeve energije, dok ostavljanje veće lisne površine dovodi do njenog lošeg funkcionisania i manjeg ukupnog učinka fotosinteze. Kada je jednaka dužina rodnih grančica i kada su bolje osvetljene, onda donose 2 do 3 puta veći rod od onih koje su zasenjene. U gustim neosvetljenim krunama zasenjena lisna masa troši više akumuliranih organskih materija za održavanje osnovnih životnih procesa nego što može da stvori.
Regulisanjem povoljnog odnosa između korenovog sistema i nadzemnog dela ljeske usmerava se sva aktivnost u proces reprodukcije. Rezidbom se usklađuje broj potrošača vode i mineralnih materija sa sposobnošću korjenovog sistema da obezbjedi iste. Ograničavanjem broja novih prirasta, odnosno lisne mase na neophodnu mjeru, svođenjem skeletnog drveta na neophodni minimum i skraćivanjem puteva za razmjenu materija, mogu se uštedjeti značajne količine energije i usmjeriti u izgradnju plodova, formiranje novih cvjetnih pupoljaka za sledeću godinu.
Polazeći od navedenih činjenica, da bi se obezbjedila redovna i obilna rodnost i dobar kvalitet plodova sorti ljeske, neophodno je svake godine obnavljati rodno drvo uz odbacivanje starog i izrođenog, jer bez rasta svake godine nema ni rodnosti, a to se uglavnom postiže rezidbom.
Niski prinosi i ne redovna rodnost ljeske uzrokovani su u velikoj mjeri neredovnom i nepravilno izvedenom rezidbom. Utvrđeno je da postoji zona duž grančica izmedu 15 i 40 cm na kojoj se sreće najveći broj glomerula, pa treba težiti da se dobiju toliki prirasti, a ne duži jer će izazvati suprotne efekte. Dužina grančica od 5 do 10 cm je nepovoljna za formiranje glomerula pa treba nastojati da se njihov broj svede na što manju mjeru. Takvi prirasti se formiraju ukoliko se ne primjenjuje rezidba.
Ljeska koja spontano raste formira izuzetno gust žbun. Izdanci i izbojci koji se neprestano javljaju postaju duge grane koje su gusto isprepletane. Prekobrojne grane imaju tendenciju pretjeranog izduživanja bez diferencijacije cvetnih pupoljaka i u donjem delu žbuna postaju smetnja za obradu zemljišta i berbu plodova. Kod ljeske kao izrazitog heliofita treba formirati oblik krune koji je najpribližniji prirodnom obliku uz usklađivanje rezidbe sa biološkim zakonitostima, kako bi one došle do punog izražaja.
Rezidbom se reguliše ukupna lisna površina i usklađuje sa ostalim neophodnim uslovima za efikasnu fotosintezu. Preteranom rezidbom smanjujemo ukupnu lisnu površinu, a time i mogućnost za veće korišćenje sunčeve energije, dok ostavljanje veće lisne površine dovodi do njenog lošeg funkcionisania i manjeg ukupnog učinka fotosinteze. Kada je jednaka dužina rodnih grančica i kada su bolje osvetljene, onda donose 2 do 3 puta veći rod od onih koje su zasenjene. U gustim neosvetljenim krunama zasenjena lisna masa troši više akumuliranih organskih materija za održavanje osnovnih životnih procesa nego što može da stvori.
Regulisanjem povoljnog odnosa između korenovog sistema i nadzemnog dela ljeske usmerava se sva aktivnost u proces reprodukcije. Rezidbom se usklađuje broj potrošača vode i mineralnih materija sa sposobnošću korjenovog sistema da obezbjedi iste. Ograničavanjem broja novih prirasta, odnosno lisne mase na neophodnu mjeru, svođenjem skeletnog drveta na neophodni minimum i skraćivanjem puteva za razmjenu materija, mogu se uštedjeti značajne količine energije i usmjeriti u izgradnju plodova, formiranje novih cvjetnih pupoljaka za sledeću godinu.
Polazeći od navedenih činjenica, da bi se obezbjedila redovna i obilna rodnost i dobar kvalitet plodova sorti ljeske, neophodno je svake godine obnavljati rodno drvo uz odbacivanje starog i izrođenog, jer bez rasta svake godine nema ni rodnosti, a to se uglavnom postiže rezidbom.
Bolesti i štetočine
Najčešće bolesti i štetočine kao i mjere suzbijanja i zaštite su:
Pepelnica
Pepelnica napada pre svega list, koji mijenja boju, žuti, pa čak i opadne. Češce se javlja u mediteranskom podneblju. Bolest je utoliko štetnija što može izazvati defolijaciju. Parazit prezimljuje u opalom lišću, dobro je da se pri jačem napadu lišće sakuplja i spaljuje. Suzbija se jednim od sledećih fungicida: Kosan, Kumulan, Akricid, Karatan ili Afugan, Saprol i dr.
Virus mozaika jabuke
Virus mozaika jabuke je jedan od najznačajnijih patogena ljeske. Njegova pojava na ljesci je zabilježana u mnogim zemljama: Italiji, Francuskoj, Španiji, Turskoj, SAD…
Ovaj virus ne izaziva promjene u izgledu i kvalitetu ploda ljeske. Na lišću ljeske izaziva mozaične šare, zlatnožute boje. Pjege su uočljive u toku maja i juna mjeseca. Smanjenje asimilacione površine utiče na smanjenje broja plodova, tj. smanjenja prinosa.
Domaćini ovog virusa pored ljeske su su jabuka, ruža, malina, kupina, divlji kesten, breza, hmelj…
Prenošenje: Vektor ovog virusa je nepoznat. Najčešće zaražavanje je mehaničkim inokulacijama i prilikom presađivanja. Takođe mogu se prenijeti preko sjemena i polena lješnika.
Linijski mozaik je opisan na ljeski u Bugarskoj i Italiji. Na lišću zaražene ljeske nastaju mozaične hlorotične šare duž nerava u vidu linija i pruga, po kojima je oboljenje dobilo ime.
Opasnost od zaražavanja virusima zasada ljeske je smanjena tokom zasnivanju zasada pri nabavci zdravog sadnog materijala iz ovlašćenih rasadnika. Zaražene biljke u voćnjaku je potrebno izvaditi i spaliti, a prilikom rezidbe koristiti sredstva za dezinfekciju (alkohol ili vodonik peroskid).
Ovaj virus ne izaziva promjene u izgledu i kvalitetu ploda ljeske. Na lišću ljeske izaziva mozaične šare, zlatnožute boje. Pjege su uočljive u toku maja i juna mjeseca. Smanjenje asimilacione površine utiče na smanjenje broja plodova, tj. smanjenja prinosa.
Domaćini ovog virusa pored ljeske su su jabuka, ruža, malina, kupina, divlji kesten, breza, hmelj…
Prenošenje: Vektor ovog virusa je nepoznat. Najčešće zaražavanje je mehaničkim inokulacijama i prilikom presađivanja. Takođe mogu se prenijeti preko sjemena i polena lješnika.
Linijski mozaik je opisan na ljeski u Bugarskoj i Italiji. Na lišću zaražene ljeske nastaju mozaične hlorotične šare duž nerava u vidu linija i pruga, po kojima je oboljenje dobilo ime.
Opasnost od zaražavanja virusima zasada ljeske je smanjena tokom zasnivanju zasada pri nabavci zdravog sadnog materijala iz ovlašćenih rasadnika. Zaražene biljke u voćnjaku je potrebno izvaditi i spaliti, a prilikom rezidbe koristiti sredstva za dezinfekciju (alkohol ili vodonik peroskid).
Trulež plodova lješnika
Oboljeli se plodovi lako raspoznaju, oboljevaju sasvim mladi i plodovi pred berbu. Plodovi potamne, prekida im se porast i sasušuju se. Teško ispadaju iz omotača. Promjena boje može doći na bilo kojem djelu ploda.
Za suzbijanje se koriste fungicidi: Bakarni kreč, Kaptan, Ortocide, Ronilan, Switsh i dr.ž
Za suzbijanje se koriste fungicidi: Bakarni kreč, Kaptan, Ortocide, Ronilan, Switsh i dr.ž
Crvljivost ljeske
Vrlo česta štetočina lješnika. U stvari, to je pipa crne boje. Masovno se javlja u maju mjesecu. Ženka u plod polaže jaje iz koga se izlegne gusjenica – crv bjele boje. Vrlo često dolazi do opadanja plodova usled zaraze. Larva izgrize tvrdu ljusku i učauri se u zemlji, gde prezimi. U proljeće izlazi imago, hrani se lišcem do polaganja jaja. Ovo je opasna štetocina i zato bi trebalo početi sa borbom protiv nje čim se primjeti. Značajno je da se prati pojava i razvitak insekata.
Suzbijanje se vrši jednim od sljedećih preparata: Ultracid, Lebaycid, Zolone, Ripkord i dr.
Suzbijanje se vrši jednim od sljedećih preparata: Ultracid, Lebaycid, Zolone, Ripkord i dr.
Grinja
Ovo je štetočina koja napada pupoljke, pa izaziva deformacije. Oštećenje je vrlo karakteristično sa sitnim listićima kao rozeta. Napada obe vrste cvjetova, pa je tako direktno ugrožena rodnost. Rese imaju mnogo manje polena, a ženski cvjetovi se ne oplodjuju. Prezimljuje u pupoljku i u proljeće se seli na mlade pupoljke, a stariji se sasuše. Suzbijanje je efikasno tretiranjem u momentu napuštanja pupoljaka gde je prezimila, a to je u proleće.ž
Crveni pauk
Crveni voćni pauk redovna je štetočina, posebno u sušnim godinama, a posebno kod nekontrolisanog korištenja organofosfornih insekticida . Kako napada više voćnih i šumskih vrsta izvor napada mogu biti i okolni voćnjaci i šuma. Crveni pauk oštećuje listove, na čijoj se gornjoj strani isprva vide fine bjelkaste pjegice, zatim lišće poprimi sivožutu do ljubičastosmeđu boju, uvije se, suši i ponekad otpadne. Zbog smanjene fotosinteze ugrožen je kvalitet i količina roda. Kako su odrasli pauci vrlo maleni (0,3 do 0,5 mm), potrebno je posebno oprezno pratiti ovu štetočinu. Preporučuje se upotreba povećala. Crveni voćni pauk je crvenkasto smeđe boje i jajolikog oblika. Larve i odrasli pauci uzrokuju štetu isisavanjem biljnog soka iz lišća. Razvoj od jajašca do odraslog pauka traje od 15 do 40 dana. Zavisno o vremenskim prilikama, crveni voćni pauk u nas ima 6 do 7 generacija. U jesen ženke odlože zimska jajašca koja prezime na jednogodišnjim i dvogodišnjim grančicama uz pupove, gdje se mogu opaziti kao crvene skupine. Najpogodnije je vrijeme za zaštitu kada se izleže približno 30 do 50 % jajašaca. Obično populacija crvenog voćnog pauka dostigne vrh 14 - 21 dan nakon cvjetanja.
Za suzbijanje grinja u voćnjacima preporučuju se insekticidi-akaricidi, koji osim vrhunskog akaricidnog djelovanja na grinje (pauke), ima odlično djelovanje i na druge štetočine.
Za suzbijanje grinja u voćnjacima preporučuju se insekticidi-akaricidi, koji osim vrhunskog akaricidnog djelovanja na grinje (pauke), ima odlično djelovanje i na druge štetočine.
Lisne vaši
Najčešće se javlja Myzocallis coryli. Lisne vaši nisu naročito štetne. One se suzbijaju dimekronom ili nekim drugim insekticidom. Suzbijanjem navedenih štetočina, suzbijaju se i neke druge koje se u plantaži javljaju. Zaštita lješnika se sastoji iz sljedećih tretiranja: jedno zimsko prskanja, zatim prvo proljećno – neposredno pre cvjetanja, drugo proljećno – posle cvjetanja, treće – oko dve nedjelje poslije drugog i naredna tretiranja prema potrebi. Tretiranja se obavljaju jednim od navedenih preparata i u količinama koje su naznačene od strane proizvodjača ili nekog stručnog lica.
Ostale štetočine
Napominjemo da su štete od ptica velike (kukavica, vrane, patke, detlići), kao i od glodara, miševa. Posebno su velike štete koje nanose vjeverice. U jednom gnjezdu vjeverice je pronađeno 129 kg lješnika. U fazi sazrevanja plodova, trebalo bi obratiti pažnju da se plodovi sačuvaju od ovih štetočina.
Berba i čuvanje
Berba se obavlja kada su plodovi zreli, a to je kada se omotač sasuši. Tada plodovi prilikom trešenja lako padaju na zemlju. Najbolje je branje u dva navrata, pogotovo ako se lješnici tresu tresačima. Razlog za to je što svi plodovi ni na istom stablu ne sazriju istovremeno. Prerano ubrani lješnik ima loš ukus, a ako se zakasni sa branjem, lješnik mogu da desetkuju insekti. Bolje je malo zakasniti sa branjem, nego poraniti.
Pre trešenja lješnika sa stablašaca, neophodno je pripremiti površinu između redova, da bi se lješnik lakše sakupljao. Neophodno je poravnati i povaljati zemljište, a ukoliko se između redova nalazi trava, neophodno ju je pokositi. Trešenje može da se obavlja ručno, udaranjem motkama o grane. Ovakav način je manje produktivan i prilikom udaranja grana, može doći do njihovog oštećivanja. Bolje je obavljati trešenje mašinski, pomoću mašina tresača. Po opadanju lješnika na zemlju, lješnici se četkama ili mašinski formiraju u redove, a zatim se sakupljanje obavlja mašinski. Sakupljači plodova najčešće rade na principu usisivača. Poslije sakupljanja, lješnike treba prosušiti jer obično sadrže oko 30 % vlage, a treba ih svesti na 8 %. Ukoliko zasad nije veći od 1 ha, najbolje je sušenje obavljati pod nekom nadstrešnicom. Za sušenje je neophodno napraviti promaju. Sloj lješnika ne treba da bude deblji od 10 cm, obavezno ih povremeno mješati.
Pre trešenja lješnika sa stablašaca, neophodno je pripremiti površinu između redova, da bi se lješnik lakše sakupljao. Neophodno je poravnati i povaljati zemljište, a ukoliko se između redova nalazi trava, neophodno ju je pokositi. Trešenje može da se obavlja ručno, udaranjem motkama o grane. Ovakav način je manje produktivan i prilikom udaranja grana, može doći do njihovog oštećivanja. Bolje je obavljati trešenje mašinski, pomoću mašina tresača. Po opadanju lješnika na zemlju, lješnici se četkama ili mašinski formiraju u redove, a zatim se sakupljanje obavlja mašinski. Sakupljači plodova najčešće rade na principu usisivača. Poslije sakupljanja, lješnike treba prosušiti jer obično sadrže oko 30 % vlage, a treba ih svesti na 8 %. Ukoliko zasad nije veći od 1 ha, najbolje je sušenje obavljati pod nekom nadstrešnicom. Za sušenje je neophodno napraviti promaju. Sloj lješnika ne treba da bude deblji od 10 cm, obavezno ih povremeno mješati.
Gajenje leske zaražene tartufima
Ljeska može da predstavlja medijum odnosno podlogu za gajenje vrlo skupocjenih gljiva tartufa - Tuber sp. S obzirom da se na korjenu lješnika odvija simbiotski proces sa gljivicama, odnosno mikoriza, to je iskorišćeno, za inokulaciju mlade sadnice korjena ljeske kako za letnji tartuf ili crni - Tuber melanosporum, tako i za bijeli zimski tartuf - Tuber magnatum.
Kod gajenja ljeske kojom se prizvodi tartuf treba imati u vidu da se zapravo radi o dve različite tehnologije. Postoji mnogo ograničenja u ovakvoj proizvodnji. Crni tartuf se lakše proizvodi, dok bijeli veoma teško ili samo slučajno. Proizvodnja samog ploda lješnika je mala, nekoliko kilograma, po stablu. Parcela pod zasadom ljeske se međuredno ne sme obrađivati da se ne bi oštetio korjen inokulisan tartufom, koji je inače plitak. Zabranjeno je prskalje ljeske fungicidima. Ne smije se intezivno navodnjavati jer tartufi ne podnose višak vode u zoni korjenovog sistema. Takođe đubrenje mineralnim đubrivima nije dozvoljeno ili je ograničeno. Sve ovo navodi da je proizvodnja lješnika za konditorsku industriju potpuno različita od gajenja tartufa na ljeski.
Kod gajenja ljeske kojom se prizvodi tartuf treba imati u vidu da se zapravo radi o dve različite tehnologije. Postoji mnogo ograničenja u ovakvoj proizvodnji. Crni tartuf se lakše proizvodi, dok bijeli veoma teško ili samo slučajno. Proizvodnja samog ploda lješnika je mala, nekoliko kilograma, po stablu. Parcela pod zasadom ljeske se međuredno ne sme obrađivati da se ne bi oštetio korjen inokulisan tartufom, koji je inače plitak. Zabranjeno je prskalje ljeske fungicidima. Ne smije se intezivno navodnjavati jer tartufi ne podnose višak vode u zoni korjenovog sistema. Takođe đubrenje mineralnim đubrivima nije dozvoljeno ili je ograničeno. Sve ovo navodi da je proizvodnja lješnika za konditorsku industriju potpuno različita od gajenja tartufa na ljeski.
_________________________________________________________________
Izvor:
*Plantaže lešnika u Srbiji, dipl. ing. šumarstva Srđan Pavlović,
**http://www.poljoberza.net
*Plantaže lešnika u Srbiji, dipl. ing. šumarstva Srđan Pavlović,
**http://www.poljoberza.net
Nema komentara:
Objavi komentar